Een sociaal en emotioneel veilige leeromgeving is een cruciale voorwaarde voor kinderen om tot leren te komen. Maar veel schoolleiders vinden sociale veiligheid een ingewikkeld vraagstuk. Want hoe doe je dat: een veilig en respectvol leef- en leerklimaat creëren? Hoe zorg je samen met het team voor meer impact op gedrag, gedeelde verantwoordelijkheid en sociale veiligheid? Welke aanpak werkt en hoe pak je het aan? In deze blog lees je wat jij als schoolleider kunt doen om een positief pedagogisch klimaat en een veilige leeromgeving op jouw school te realiseren.
Pedagogisch klimaat
Er zijn allerlei redenen te bedenken om niet met dit onderwerp aan de slag te gaan. Wellicht is er geen eenduidigheid (of zelfs weerstand) binnen jouw team over de juiste aanpak. Mogelijk ontbreekt het je als schoolleider aan kennis en/of de juiste ondersteuning of ben je gewoon zo druk dat je er niet aan toe komt. Of misschien denk je dat sociale veiligheid ‘vanzelf’ ontstaat en denk je [fingers crossed]: zolang het goed gaat, gaat het goed.
Het is natuurlijk beter om problemen in de toekomst te voorkomen door de zaken nú goed te regelen. En er zijn nog meer redenen om wel aan de slag te gaan met het verbeteren van het pedagogisch klimaat op jouw school. Een positief pedagogisch klimaat en een veilige leeromgeving hebben namelijk ontzettend veel voordelen voor de leerlingen, het team en de school. Wist je bijvoorbeeld dat een goed pedagogisch klimaat de basis is voor leerlingen om tot leren te komen? In de blog ‘Het belang van sociale en emotionele veiligheid in de klas’ lees je wat het jouw school nog meer kan opleveren.
De rol van de schoolleider
Voor het versterken van het pedagogisch klimaat heeft iedereen binnen jouw school een rol. Dit wordt duidelijk aan de hand van de zogenoemde impactcirkels. Deze impactcirkels hebben betrekking op de leerling, de leraar en het team inclusief de schoolleider.
1801 jeugd & onderwijsadvies
Het dagelijks handelen van de leraar in de klas draagt in grote mate bij aan een positief pedagogisch klimaat. In de blog ‘Essentiële elementen voor een goede sociale veiligheid op school’ lees je wat leraren op jouw school kunnen doen om de meeste impact te hebben op de sociale en emotionele veiligheid in de klas en op school.
De rol van de schoolleider is minstens zo belangrijk. Als schoolleider ben jij richtinggevend, ook als het gaat om het creëren van een goede sociale veiligheid op school. Dat betekent dat jij in alle stappen het voortouw neemt. Jij bent verantwoordelijk voor het uitzetten van de koers (de visie). Het is aan jou om ervoor te zorgen dat iedereen wordt gehoord in het proces en leidinggeeft aan de professionele ontwikkeling van teamleden. En natuurlijk dat je aan iedereen binnen de school voorleeft hoe het zou moeten: practice what you preach.
Dat vraagt om leiderschap. Om visie en analytisch vermogen. Sociale vaardigheden om het hele team mee te krijgen. Moed om knopen door te hakken en besluiten te onderbouwen. Communicatieve vaardigheden en geduld om (herhaaldelijk) uit te leggen aan het team, de ouders en leerlingen: hier staan we voor. Zo doen we het wel en zo niet op onze school.
Visie-gedreven pedagogisch klimaat
Als je als schoolleider een goede sociale veiligheid op jouw school wilt creëren, doorloop je de volgende stappen:
Stap 1. Bewustwording: gedrag moet je aanleren
Sociale veiligheid lijkt ‘vanzelf’ te ontstaan, maar niets is minder waar. Dat komt omdat situaties en contexten voortdurend veranderen. Wat voor een leerling/kleuter thuis gepast gedrag is (meteen beginnen te praten als je iets te zeggen hebt), gaat op school anders (wachten op je beurt). Ook kan bij een andere leraar of nieuwe leerling(en) in de klas de dynamiek zomaar veranderen. Het juiste gedrag op school en in de klas komt dan ook niet vanzelf, dat moet je aanleren. Dat is goed nieuws: als schoolleider heb jij impact op gedrag!
2. Gezamenlijk doel bepalen
Een fijne sfeer en omgeving waar iedereen optimaal kan leren en zich kan ontwikkelen vraagt om een heldere totaalaanpak, die door iedereen gedragen wordt. Dat begint met een schoolleider en teamleden die zichzelf en elkaar bevragen:
- Waar zijn we van?
- Waarom doen we wat we doen?
- Wat willen we van elkaar en van leerlingen en ouders?
- Wat is de gewenste situatie; wat gunnen wij onze leerlingen (burgers van de toekomst)?
- Wat is ervoor nodig om dit voor elkaar te krijgen?
Met een helicopterview breng je in kaart wat er al gebeurt op school en in de klas, wat wel en niet werkt, en waar je als team meer van wilt. Dit verwerk je samen in een integrale aanpak met een gezamenlijk doel (draagvlak). Zo geef je heel gericht aandacht aan dat wat werkt en laat je dit verder groeien.
3. Planmatig samenwerken aan gedrag(sverandering)
Vervolgens is het tijd om met elkaar planmatig te werken aan gedrag. Er zijn verschillende manieren om (nieuw) gedrag aan te leren. De Amerikaanse psycholoog David McClelland laat met zijn ‘ijsbergmodel’ zien hoe gedragsverandering gerealiseerd kan worden. 
Het ijsbergmodel van McClelland
Boven de waterlijn bevindt zich het topje van de ijsberg. Dit vergelijkt McClelland met het zichtbare gedrag en kennis van mensen. Voor het realiseren van gedragsverandering is het van belang om ook onder de waterlijn te kijken wat er speelt bij jou en je team. Naar onbewuste en onzichtbare overtuigingen, normen en waarden, eigenschappen en motieven. Deze kunnen blokkerend of versterkend werken.
Ben je benieuwd hoe jij als schoolleider impact op gedrag kunt hebben in het belang van de leerlingen?
Vul dan het formulier in en ontvang een link waarmee je het gratis whitepaper ‘Effectieve strategieën voor het bevorderen van sociale veiligheid op scholen. Een gids voor schoolleiders’ kunt downloaden.
