Het nieuwe cursusjaar is begonnen en waarschijnlijk moet je moeite doen om je vakantie weer voor de geest te halen. Want als je heel eerlijk bent, dan heb je in de vakantie niet alles gedaan wat je je had voorgenomen. Niet alle dagen heb je de rust ervaren waar je zo naar uitkeek en niet alle plaatsen die je bezocht, waren zo betoverend als je je had voorgesteld. Ik probeer je natuurlijk geen depressie aan te praten, en alles bij elkaar kijk je er vast tevreden op terug. Maar sommige onderdelen waren in je verwachting mooier. Toch? Volgens Schopenhauer is dat een, wellicht wat deprimerende, wetmatigheid. Deze Duitse filosoof stelt dat wij onze weg naar het doel een zo grote voorstelling maken van het einddoel, dat het uiteindelijk altijd tegenvalt. De vertraging op Schiphol, de file onderweg, de stank van het stilstaande water, de prikkende muggen: in onze voorstelling was dat er allemaal niet.
Ook aan het begin van dit cursusjaar heb je weer mooie plannen. Misschien ga je met de hele school innoveren, je werk anders doen of een andere functie uitvoeren. Je hebt beelden bij hoe dit zal zijn en hoe jij je daarbij zult voelen. Ondanks de door Schopenhauer gegarandeerde teleurstelling begin je met frisse moed. Volgens de Griekse filosoof Aristoteles doen we dat, omdat ieder mens streeft naar geluk. Die nieuwe functie of werkwijze zal eraan bijdragen dat jij je gelukkiger gaat voelen. Deze als-dan redenering zorgt ervoor dat we steeds opnieuw innoveren en ontwikkelen, ondanks de door Schopenhauer voorspelde teleurstelling. Elke prestatie op weg naar ons doel draagt namelijk direct bij aan ons geluksgevoel. Doordat ons lichaam dopamine aanmaakt, is dat geluksgevoel onderweg zelfs sterker dan wanneer we het doel eenmaal hebben bereikt. Diezelfde dopamine maakt ook dat presteren verslavend kan zijn. Goed presteren leidt dus tot instant-geluk. Kortdurend weliswaar, maar elke volgende prestatie levert een nieuwe dopamine-boost op. Het zijn dus niet ‘de gelukkige leerlingen die beter presteren’, maar de ‘beter presterende leerlingen die gelukkig zijn’. Daarmee sturen we onze leerlingen op weg naar de onvermijdelijke teleurstelling.
Ik zou willen dat we dit jaar met onze leerlingen uit die deprimerende ratrace stappen en in een blijvend vakantiegevoel. Door samen op zoek te gaan naar geluksbrengers die niet gekoppeld zijn aan presteren. Doe je mee?
Anne Jan van den Dool is manager VO bij 1801. Hij heeft een groot hart voor het onderwijs en maakt zich dagelijks sterk om iedere leerling optimaal te laten leren. Daarvoor werkt hij met leraren, teams, directeuren en bestuurders aan de randvoorwaarden voor goed onderwijs.
