In 4 stappen naar een formatieve en summatieve structuur in het mbo

Als je op jouw mbo-opleiding een onderwijsontwikkeling gaat doorvoeren, stuit je onvermijdelijk op twee vragen: 1. Hoe gaan we de ontwikkeling en voortgang van onze studenten volgen en zichtbaar maken (formatieve structuur), en 2. Hoe weten en meten we dat studenten een bepaald niveau hebben behaald en verder kunnen, klaar zijn voor examens of kunnen diplomeren (summatieve structuur)? In deze blog lees je welke 4 stappen je moet zetten en welke keuzes je moet maken om een goede begeleidings- en beoordelingsstructuur op te zetten.

Stevig fundament

Een goede formatieve en summatieve structuur draagt bij aan ontwikkelingsgericht en flexibel mbo-onderwijs, waarbij (het niveau en leertempo van) de student centraal staat. Maar voordat je hiermee aan de slag kunt, heb je een stevig fundament nodig. Hiermee bedoelen we dat jouw team een gezamenlijke visie op leren heeft en deze heeft vertaald naar een helder onderwijsconcept. Ook hebben jullie het KD vertaald naar leeruitkomsten en het gewenste eindniveau. En jullie hebben een keuze gemaakt in de opbouw van de opleiding; het ordeningsprincipe en grof ontwerp.
   

“1801 hielp ons op een heldere manier bepalen wat een student moet leren. Samen maakten we de taxonomie van een opleiding inzichtelijk, definieerden we de vier fasen en voorzagen we deze van criteria. Dit was precies wat wij als team nodig hadden om niet meer te verzanden in eindeloze discussies over verschil van inzicht.” 

Michiel Troost - Tech Campus, ROC Midden Nederland

In 4 stappen naar een formatieve en summatieve structuur

Het opzetten van een formatieve en summatieve structuur binnen jouw mbo-opleiding doe je in 4 stappen:

1. Leerfases onderscheiden
   Laat het leerjarensysteem los en denk in fases. Welke leerfases kun je onderscheiden in de opleiding? Waar zit een logische ‘knip’? Op welke momenten is het belangrijk om met de student te bepalen waar deze staat in zijn of haar ontwikkeling en wat de vervolgstappen zijn?
   
   Tip: Focus je op de 80% van de studenten die de nominale route volgt en daarna pas op uitzonderingen voor vertragen, versnellen en verdiepen.
     
2. Leerfases beschrijven
   Heb je samen met je team gekozen voor een concentrische opbouw van het curriculum, dan kies je een taxonomie (bijvoorbeeld de SOLO-taxonomie) om de niveaus van de verschillende fases te beschrijven; van eenvoudig naar complex. In het geval van een volgordelijke ordening geef je een inhoudelijke beschrijving van de fases.
   
   Tip: Beschrijf elke leeruitkomst (werkproces en beroepshouding) specifiek op het gewenste eindniveau. Wat weet, kan en doet de student dan als startbekwame beroepsbeoefenaar?
     
3. Summatieve en formatieve momenten bepalen
   Is het einde van elke fase een summatief moment met ‘go’ of ‘no go’ consequenties, zoals de VSA/BSA en examens? Of zijn de tussenliggende ‘knips’ formatieve momenten, waarop samen met de student wordt gekeken waar de student staat en wat ervoor nodig is om door te kunnen naar de volgende fase? Of om te vertragen, verdiepen of versnellen?
   
   Tip: Je kunt deze stap op allerlei manieren invullen. Belangrijk is dat je voor een structuur kiest die bij jouw mbo-opleiding past.
   
   
4. Input voor de summatieve en formatieve momenten bepalen
   Welke toetsen, projecten, modules, portfolio-opdrachten, enzovoort vormen samen het summatieve ‘toetsmandje’ van de opleiding? Wat zijn de ‘harde’ consequenties? Welke input gebruik je voor de formatieve momenten? En welke mogelijkheden zijn er voor vertragen, verdiepen en versnellen?
   
   Tip: Het systeem is onderschikt aan de inhoud. Zorg daarom dat eerst duidelijk is hoe je wil begeleiden en beoordelen en ga pas dan op zoek naar een bijpassend systeem.

Formatief handelen

Na het opzetten van een formatieve en summatieve structuur kun je bepalen wat er in het examenplan en de studiegids van jouw mbo-opleiding moet komen te staan. Hoe je de voortgang kunt vastleggen en zichtbaar kunt maken voor studenten en docenten. En natuurlijk: wat dit betekent voor het (formatief) handelen en de benodigde vaardigheden van de docent.

Wil je meer weten?

Wil jij meer weten over hoe je onderwijsontwikkeling op maat aanpakt en hoe jij leiding kunt geven aan verandering in het onderwijs? Vul dan het formulier in en ontvang een link waarmee je het gratis whitepaper ‘Onderwijsontwikkeling op maat in het mbo' kunt downloaden. Heb je zelf een actieve rol in het (her)ontwerpen van jullie curriculum, dan is de Leergang Curriculumexpert in het mbo wellicht iets voor jou!